بیش از 14 سال از شروع فناوری بلاک چین می‌گذرد. در آن زمان متخصصین حوزه تکنولوژی از شروع به کار آن اطلاع داشتند اما شاید سه چهار سال است که نام بلاک چین به گوش عام مردم رسیده؛ افرادی که به خرید و فروش رمزارزها، سرمایه گذاری رمزارزها، ساخت NFT و دیگر حوزه های کسب درآمد در بلاک چین علاقمند شده‌اند، کم و بیش با مفهوم آن آشنا هستند و همه در یک نکته اتفاق نظر دارند: «بلاک چین، دنیا را وارد عصر جدیدی کرد.»

بلاک‌چین چیست؟

بلاک چین یک سیستم ثبت اطلاعات و گزارش است. طبیعتاً اولین سیستم ثبت اطلاعات نیست. اما تفاوت آن با هر سیستم ثبت اطلاعاتی که از قبل می‌شناسیم این است که در این سیستم، با استفاده از توزیع داده‌ها و رمزنگاری آنها،  احتمال هک، دستکاری و تقلب در اطلاعات نزدیک به صفر می‌شود.

در یک بلاک چین، بسته به کاربردی که دارد اطلاعات خاصی ثبت می‌شود؛ اطلاعات حق مالکیت یک دارایی، اطلاعات تراکنش‌های یک شبکه مالی، اطلاعات هویت افراد و… . این اطلاعات، رمزنگاری و سپس بین همه اعضای جامعه بلاک چین، توزیع می‌شود؟ این فرایند چگونه صورت می‌گیرد؟

فرض کنید من در یک جمع 20 نفره، من پای یک قرارداد امضا می‌کنم و برگه آن را میخواهم نزد خود نگهدارم. به آن بیست نفر پیشنهاد می‌دهم بیایند و هر کدام با گوشی همراهشان یک عکس از این قرارداد بگیرند. بعد از این اتفاق، اگر من بخواهم این قرارداد را نابود کنم یا آن را دستکاری کنم، بیست شاهد با مدرک وجود دارد که متوجه کج روی من می‌شوند.

حال اگر این جمعیت بیست نفره، چند میلیون نفر باشد و اطلاعاتی که ثبت می‌شوند، اطلاعات تراکنش‌های شبکه باشند، احتمالا این سیستم بلاک چین بیت‌کوین یا دیگر رمزارزهاست.

بلاک چین چگونه کار می کند؟

بلاک چین همانطور که از نامش پیداست (Block chain)، زنجیره ای از بلاک هاست؛ بلاک‌هایی که هر کدام بسته به کاربرد شبکه، اطلاعات خاصی را نگهداری می‌کنند. هر بلاک بعد از ذخیره اطلاعات، به زنجیر بلاک‌های ساخته شده قبل از خودش متصل می‌شود.

فرض کنید یک سیستم بلاک چین وجود دارد که نام اعضای خانواده‌های محله شما را ثبت می‌کند.

حال اطلاعات چگونه رمزنگاری می‌شوند؟ از طریق توابع هش؛ یک رشته متن به دست آمده از تابع ریاضی که نقش اصلی در کنترل امنیت و جلوگیری از تقلب را دارد. حال دوباره مثال بالا را مشاهده می‌کنیم:

در این بلاک چین، بلاک خانواده الهی که حاوی نام های زهرا، عمران و صادق است، هش kjuhk دارد. این هش در بلاک خانواده سلامت هم ثبت شده؛ همانگونه که هش خانواده سلامت در بلک خانواده علوی مشاهده می‌شود.

در یک شبکه بلاک چین، هر بلاک علاوه بر هش مخصوص به خود، هش بلاک قبلی را نیز ثبت می‌کند. حال اگر کسی بیاید و اطلاعات آن بلاک را کمی تغییر دهد، هش آن تغییر پیدا می‌کند، بعد از آن هش بلاک های بعدی عوض می‌شوند و کل بلاک چین نامعتبر می‌شود.

البته این قاعده به این معنا نیست که هیچگونه تغییری در اطلاعات بلاک چین امکان پذیر نیست. آن مقال عکس گرفتن از روی قرارداد و اعضای یک شبکه بلاک چین را به خاطر آورید. در یک شبکه بلاک چین، اطلاعات بلاک ها به همه اعضای شبکه ارسال می‌شود. پس اگر تغییر مجازی بخواهد رخ دهد، باید با اجازه اکثریت اعضای شبکه باشد. وگرنه بلاک ها باطل می‌شوند و اعتبار بلاک چین، از بین می‌رود.

ویکی پدیا: یک مثال آشنا

ویکی پدیا را که همه میشناسیم، یک دانشنامه آزاد است که ادعای غیرمتمرکز بودن دارد. هر کاربر با رعایت قوانین ویکی پدیا می‌تواند در آن مطلبی بنویسد یا مطلبی را تصحیح کند. در این وبسایت، هر اطلاعاتی که در یک صفحه ثبت می‌شود (یا صفحه جدیدی که ثبت می‌شود)، باید به تأیید کاربران برسد.

هرچند، کاربران از نظر سابقه فعالیتی که دارند، دارای درجات اعتماد مختلفی هستند، اما در نهایت همه می‌توانند در تأیید یا رد اطلاعات هر صفحه، دخیل باشند.

هم ویکی پدیا و هم بلاک چین، روی اینترنت اجرا می‌شوند. اما ویکی پدیا روی شبکه جهانی وب (WWW) با استفاده از مدل Clinet server طراحی شده. مدلی که در آن، داده‌ها روی یک سرور متمرکز ذخیره می‌شوند، چند نفر روی داده‌ها کنترل دارند و می‌توانند آنها را دستکاری یا حذف کنند.

کنترل دسترسی ها و مجوزها در دست یک بخش مرکزی است و این موضوع اصلی‌ترین تفاوت ویکی پدیا و بلاک چین تلقی می‌شود. هر چقدر هم که نویسندگان با رعایت قوانین و عدالت تمام، به ویرایش مطالب و ثبت اطلاعات جدید دسترسی داشته بشاند، بخش مدیریت ویکی پدیا، فراتر از این برابری، می‌تواند هر زمان که بخواهد مطلبی را ویرایش و حذف، یا یک نویسنده را به کلی اخراج کند.

بلاک‌چین چه کاربردی دارد؟

این سوال برای خیلی از افرادی که آشنایی جدیدی با بلاک چین دارند، پیش می‌آید اما در جواب باید گفت که بلاک چین، یک فناوری جدید است نه یک ابزار. شاید یک ابزار دیجیتال، کاربردهای مشخصی داشته باشد و برای هدف خاصی ساخته شده باشد (مثل فتوشاپ، گوگل سرچ و….) اما وقتی یک فناوری جدید پدید آید، دیگر انسان‌ها از آن به بعد مدام پاسخ هایی برای این سوال پیدا می‌کنند که «از این، چه استفاده‌ای می‌شود کرد. همانطور که می‌دانید اولین کاربرد بلاک چین، ایجاد یک شبکه پولی دیجیتال و امن بود که زیر پرچم هیچ قانون دولتی نرود. اما بعد از آن این فناوری مدام کاربردهای جدیدی پیدا کرد که در ادامه به چند به مورد از آنها اشاره می‌کنیم:

• سیستم پرداخت غیرمتمرکز

اولین کاربرد بلاک چین (و از نظر برخی مردم، تنها کاربرد آن) ایجاد یک شبکه پرداخت غیر متمرکز بود. این شبکه با سیستم کاری مبتنی بر توزیع و رمزنگاری، دیگر نیازی به نظارت قوانین دولتی و بانکی ندارد. این باعث می‌شود کارایی رانت و تخلف تا حد زیادی در آن کاهش یابد. به علاوه، هزینه های زیاد بوروکراسی دولتی برای نظارت سیستم مالی را هم حذف می‌کند.

غیرمتمرکز بودن سیستم پرداخت باعث می‌شود افراد از هر نقطه از جهان، با هر ملیّتی که دارند و تحت سلطه هر دولتی که زندگی می‌کنند، بتوانند در این شبکه حساب باز کنند و به خرید و فروش و تبادل پول با دیگران بپردازند. مردم برای معامله با خارج از کشور نیز دیگر کارمزد هنگفتی نمی‌پردازند؛ کارمزدشان همان کارمزد ناچیز معمول کل شبکه خواهد بود.

• حفاظت از حق کپی رایت

آثاری هنری، به ویژه آثار هنری دیجیتال به شدت در معرض خطر تکثیر غیرقانونی قرار دارند. در برخی کشورها قوانین سختی برای حفاظت از مالکیت اثر و حق تألیف، در نظر گرفته می‌شود که بسیاری از آنها محدود به همان کشور است. اما یک هنرمند جدای از قوانین دولتی (آیا حامی او باشند یا خیر) می‌تواند اثر خود را در بلاک چین به صورت NFT ثبت کند. در این فرایند تمام اطلاعات اثر، مؤلف و مالک آن به طور دقیق ثبت می‌شود تا هر گونه ادعایی برای به سرقت بردن و سو استفاده از اثر هنری را بی اثر کند.

• انتخابات سالم

وقتی از ثبت اطلاعات بدون تقلب حرف می‌زنیم، قطعا «برگزاری انتخابات» می‌تواند یکی از ثمرات آن باشد. انتخابات سیاسی در هر کشور تحت نظارت دولت انجام می‌شود. اما گاهی اوقات در برخی کشورها مردم به سیستم نظارتی دولت بی اعتماد می‌شوند و نتیجه انتخابات را دستکاری شده می‌دانند. اما وقتی انتخابات در یک سیستم غیرمتمرکز انجام شود که به هیچ نهاد و دولتی وابسته نیست، دیگر شک کردن به نتیجه آن بی معناست.

سرویس رأی‌گیری THEPOL در کره جنوبی هم کاربرد دیگری از بلاک چین در فرایند انتخابات را دنبال می‌کند. این سرویس قصد دارد تحقق وعده‌های انتخاباتی کاندیداهای هر انتخابات را دنبال کند. در این سرویس تمام وعده‌ها روی بلاک‌چین ثبت می‌شوند و کسی نمی‌تواند آنها را تغییر دهد. مردم می‌توانند در هر زمان، میزان تحقق وعده‌های افراد انتخاب شده را بررسی کنند.

• تجارت

بلاک چین وارد حوزه تجارت هم شده است. برای مثال در سال 2020 دو شرکت بزرگ Cargill  و Agrocorp معامله‌ای 12 میلیون دلاری در بستر بلاک چین برای صادرات گندم انجام دادند. میزبان این معامله که به صورت پرداخت ارز دیجیتال و کاملا شفاف و امن انجام شد، پلتفرم Dltledger بود. این پلتفرم تا کنون میلیاردها دلار معامله تجاری را به ثبت رسانده که امتیاز آنها شفافیت و امنیّت کامل معاملات است.

جمع بندی

کاربردهای بلاک چین به همینجا ختم نمی‌شود، بلاک چین در حال حاضر در حوزه های مختلفی همچون حمل و نقل، سلامت، رسانه، بازاریابی، بازی ها و… ورود پیدا کرده و با ارائه شفافیت و امنیت بر بستری غیرمتمرکز، کمک زیادی به توسعه هر کدام از آنها کرده است. کارایی بلاک چین حتی به ابداعات فعلی، محدود نمی‌شود و در سال‌های بعد، قطعا ظرفیت‌های بسیار متفاوت‌تر و گسترده‌تری از بلاک چین برای بشر نمایان می‌شود. پس وظیفه هر انسانی که در عصر دیجیتال زندگی می‌کند این است که حداقل آشنایی با این صنعت داشته باشد، حتی اگر هیچوقت به صورت تخصصی وارد فعالیت آن نشود.