گروه فن آوا طی سه دوره پروژه پشتیبانی سامانه هوشمند سوخت کشور را از سال ۹۴ تا به امروز را بر عهده داشته و با تمام توان فنی و زیرساختی خود این مهم را به انجام رسانده است. سامانه هوشمند سوخت کشور یکی از مهم‌ترین بخش‌های خدماتی در کشور است که اختلال یا مشکل در آن می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری به سیستم سوخت‌رسانی و همچنین وضعیت حمل‌ونقل کشور و در نهایت در وضعیت شهرهای کشور به وجود آورد. و ازآنجایی‌که این سامانه به شکل یکپارچه و شبانه‌روزی به خدمت‌رسانی مشغول است، شرکتی که عهده‌دار این مسئولیت است بایستی از حداکثر توان تخصصی، زیرساختی و همچنین نیروی انسانی متخصص بهره‌مند باشد و در مواقع حساس بتواند در کمترین زمان ممکن به رفع نواقص و مشکلات بپردازد.
در روز سه‌شنبه ۴ آبان‌ماه سامانه هوشمند سوخت کشور مورد حمله سایبری قرار گرفت و این سامانه به شکل کلی از مدار خارج شد. این حمله ابعاد گسترده‌ای داشت و عملیات سوخت‌گیری در تمام جایگاه‌های کشور را غیرممکن و مختل کرد. بعد از این حمله سایبری گروه فن آوا به‌عنوان پشتیبان سامانه هوشمند سوخت کشور به سرعت تیم‌های خود را در تهران و در سطح کشور وارد عمل کرد و عملیات سوخت‌رسانی را در برخی جایگاه‌ها به شکل دستی دایر کرد تا اختلال وارده بیش از این به کشور آسیب نرساند. این گروه با هشت شبانه‌روز کار بدون وقفه و با درک حساسیت‌های داخلی و خارجی تلاش کردند تا تمام جایگاه‌های سوخت کشور را باز به سامانه هوشمند سوخت متصل کنند و بعد از اتمام این چند روز فعالیت تمام جایگاه‌ها در کشور به حالت قبل برگشت. این نکته زمانی اهمیت می‌یابد که بدانیم طبق برآورد گروه فنی فن آوا اتصال جایگاه‌های سوخت کشور به سامانه هوشمند سوخت نیاز به زمانی ۳۰ تا ۴۰ روزه داشته است. در ادامه گفت‌وگوی راه پرداخت را با محمد نادری فرید، مدیر پروژه سرویس نگهداری و پشتیبانی سامانه هوشمند سوخت گروه فن آوا، درباره قرارداد فن آوا با شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران تا به امروز و چالش‌های این مسئولیت در طی این سال‌ها و همچنین عملکرد گروه فن آوا در ماجرای حمله سایبری به سامانه هوشمند سوخت کشور، می‌خوانید.
این پروژه سوای بحث کارفرما و پیمانکاری واقعاً مباحث امنیتی و لایه‌های خاصی دارد
محمد نادری فرید، مدیر پروژه سرویس نگهداری و پشتیبانی سامانه هوشمند سوخت گروه فن آوا در ابتدا در توضیح شکل قرارداد این گروه با شرکت ملی پخش و همچنین مسئولیت فن آوا در دوره‌های مختلف گفت: «سامانه هوشمند سوخت در سال ۱۳۸۵ ذیل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران راه‌اندازی شد و از آن تاریخ تاکنون بدون وقفه مسئولیت مهم خود را انجام داده است. این مهم نشان‌دهنده تجربه و تخصص و تعهد مدیریت سامانه هوشمند سوخت و شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران است که راهبری و نگهداری و به‌روزرسانی و به‌طورکلی تمام مسائل فنی سامانه را بر عهده‌دارند و سیاست‌گذاری‌ها برای این سامانه نیز از سمت آن‌ها انجام می‌شود. مجموعه گروه فن آوا سه دوره افتخار داشته که پیمانکار این پروژه باشد. دوره اول از سال ۱۳۹۶-۱۳۹۴ بود که شرکت برنده این مناقصه شد و دوره دوم از سال ۱۳۹۸ تا سی‌ویک فروردین سال ۱۳۹۹ بود که گروه فن آوا به‌صورت متوالی تا سال ۱۳۹۹ مجدد برنده مناقصه پشتیبانی، نگهداری و تعمیرات سامانه هوشمند کل کشور شد و قراردادش از یک اردیبهشت ۱۳۹۹ آغاز و در سی‌ویک فروردین ۱۴۰۰ خاتمه پیدا کرد اما از آن تاریخ تا سی‌ویک تیر ۱۴۰۰ در قالب بیست‌وپنج درصد قرارداد افزایش پیدا کرد. البته این بیست‌وپنج درصد دو الحاقیه داشت که از تاریخ یک مرداد به‌صورت ترک تشریفات این قرارداد با مجموعه فن آوا تمدید شد و تا به امروز نیز ادامه دارد.»
او در ادامه به تغییرات قرارداد با شرکت ملی پخش اشاره کرد و گفت: «قرارداد جاری پروژه سوخت که از یک اردیبهشت ۱۳۹۹ آغاز به لحاظ تکنیک‌های حقوقی و قراردادی تفاوت عمده‌ای با قراردادهای سال‌های قبل داشت و این مسئله با تغییری که در شکل قرارداد به وجود آورد از هوشمندی مجموعه سامانه مدیریت هوشمند سوخت کشور بود. در قراردادهای گذشته قرارداد اجازه واگذاری داشت و عملاً کارفرما حدود ۷۰ درصد از بحث‌های کاری را در ساختارپروژه می‌توانستند به پیمانکاران دست دوم واگذار کنند که همیشه این اتفاق می‌افتاد. اما فن آوا در این دو دوره که در قراردادهای تیپ قبل پیمانکار برقرار بود تقریباً به‌طور مستقیم بیش از ۴۰ تا ۵۰ درصد قرارداد را خودش اداره می‌کرد و مابقی را در اختیار پیمانکار دست دوم قرار می‌داد که این امر باعث شد فن آوا تجربه خوبی را در نسبت با بقیه رقبا در بحث مدیریت پروژه این قرارداد کسب کند. اما با تغییری که از یک اردیبهشت ۱۳۹۹ که در این قرارداد ایجاد شد پیمانکار دست دوم از قرارداد حذف شد و باز تنها شرکت شبکه گستر فن آوا که در ادوار گذشته هم به‌عنوان MC بود، مدیریت قرارداد را بر عهده گرفت. گروه فن آوا کل پیمانکاران را چه به لحاظ فنی و چه به لحاظ منابع انسانی و مالی مدیریت می‌کرد و در سال ۱۳۹۹ این اجازه مجدد داده شد تا مجموعه شبکه گستر فن آوا به‌صورت مستقیم ذیل گروه فن آوا مدیریت پروژه را بر عهده بگیرد. در این قرارداد همانطور که گفته شد ساختار پروژه تغییر کرده و پیمانکار دست دوم نیز حذف‌شده بود و بر همین اساس شرکت مستقیماً ۳۴۰ نفر نیروی کار مستقیم را در سطح کل کشور از دورترین نقاط در نقاط مرزی، جزایر دور از دسترس، هرجایی از کشور که پمپ‌بنزین در آن وجود داشت، به کار گرفت و با آن‌ها قراردادهای مستقیم بست.»
در حمله سایبری از محل تلمبه‌ها تا سرورها دچار قطع ارتباط شده بودیم
فرید در ادامه به چالش‌هایی که این شکل قرارداد برای گروه فن آوا داشت، پرداخت: «اگرچه با این شکل قرارداد واسطه‌گری‌ها حذف شد اما به طبع سختی‌های خودش را نیز به وجود آورد برای مثال با توجه به افزایش حقوق خارج از عرفی که در سال ۱۳۹۹ دولت آن را مصوب کرد و بسیار هم خوب بود ولی آسیب‌هایی برای پیمانکاران ازجمله فن‌آوا در پی داشت. در قراردادهای که بخش عمده آن را نیروهای انسانی و تخصص فنی نیروهای انسانی شکل می‌دهد در برآورد قیمت پیشنهاد می‌شود که معمولاً بین ۱۵ تا ۲۰ درصد قیمت را به‌عنوان پیش‌بینی افزایش حقوق پرسنلی اضافه در نظر گرفته شود اما در سال ۱۳۹۹ در دو مرحله چیزی نزدیک به ۴۵ درصد حقوق افراد افزایش پیدا کرد و قرارداد فن آوا را وارد زیان کرد و زیان هم زیان سنگینی بود. اما خوشبختانه باتوجه به اینکه مجموعه فن آوا خودش را به این پروژه ملزم و متعهد می‌دانست، آن را به انجام رساند؛ چراکه این پروژه سوای بحث کارفرما و پیمانکاری واقعاً مباحث امنیتی و لایه‌های خاصی دارد و مجموعه فن آوا به‌درستی آن را درک کرده و خدمت‌رسانی به آحاد مردم را که جزو دستورالعمل‌های اصلی هلدینگ گروه فن آوا و مدیریت عاملی هلدینگ است، همچنان لحاظ داشته است زیرا ذی‌نفع اصلی تمام پروژه‌ها در کشور آحاد مردم هستند و هیچ پروژه‌ای در هیچ سطحی انجام نمی‌شود، مگر اینکه ذی‌نفعش مردم باشند و خواسته سامانه هوشمند سوخت نیز از این مدل پروژه‌ها است.»
فرید در توضیح چگونگی عملکرد گروه فن آوا در واکنش به حمله سایبری، ابتدا به بخش‌های اصلی پروژه سوخت اشاره کرد و گفت: «سه‌شنبه صبح این اتفاق محرز شد و جایگاه‌ها یکی‌یکی از مدار خدمات‌رسانی خارج شدند و بلافاصله با هماهنگی که با ستاد مدیریت سامانه‌های هوشمند سوخت به‌عنوان کارفرما در شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران انجام شد تیم فنی مستقر در شرکت گروه فن آوا و همچنین شبکه گستر فن آوا از مجموعه هلدینگ وارد عمل شدند. این پروژه از چهار بخش اساسی تشکیل‌شده بخش اول مرکز داده مدیریت سامانه هوشمند سوخت کل کشور و دیتاسنترهای که به لحاظ فنی اهمیت دارند. بخش دوم بحث پشتیبانی و نگهداری از جایگاه‌های سوخت کشور در کل جایگاه‌ها از نقطه‌ای که مردم عزیز و شهروندان کارت را وارد می‌کنند تا سرورهای داخل جایگاه‌ها است، بخش سوم نیز مسیرهای ارتباطی است که از جایگاه‌ها به مراکز داده در انجام است. این مسیرها انواع مختلفی دارند که یک بخش‌شان به مباحث ارتباطی زمینی و غیرزمینی برمی‌گردد و بخش چهارم نیز لجستیک پروژه است که این مسئله هم از حساسیت خاصی برخوردار است.»
او در ادامه به تشریح عملکرد گروه فن آوا در همکاری با شرکت ملی پخش پرداخت و بیان داشت: «تیم‌های تخصصی و فنی ما هم در مرکز داده و هم در بخش فنی جایگاه‌ها به سرعت وارد عمل شدند و در ساعات ابتدایی ابعاد آسیب‌پذیری مشخص و مشکل به شکل دقیق استخراج شد و با هماهنگی از سمت کارفرما (شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی و مدیریت هوشمند سوخت کشور) صورت‌مسئله استخراج شد. مسئله‌ای که اتفاق افتاده بود ابعاد بسیار وسیعی را در برمی‌گرفت، چراکه از محل تلمبه‌ها تا سرورها دچار قطع ارتباط شده بودیم. من ابعاد فنی را بیشتر از این توضیح نمی‌دهم، و ترجیحم این است که این قبیل اطلاعات مستقیماً از سمت کارفرما گفته شود. بااین‌حال، در روز اول تیم‌ها باتوجه به تجربه و تخصص و چابکی وارد عمل شدند و تیم‌های پروژه تا ساعت یازده شب همان روز سه‌شنبه تعداد چهار جایگاه را ذیل سامانه هوشمند سوخت در تهران وارد سامانه کردند. با توجه به دستورات و دستورالعمل‌هایی که از سمت کارفرما ابلاغ شد، در فاز اول برای اینکه جایگاه‌ها عملیاتی شوند، سامانه هوشمند از مدار خارج شد و جایگاه‌ها به‌صورت مکانیکی شروع به فعالیت کردند که در ظرف ۴۸ ساعت اول حدود شصت تا هفتاد درصد جایگاه‌های کل کشور شروع به عملیات سوخت‌رسانی کردند.»
فرید همچنین به تلاش شبانه‌روزی گروه‌های فن آوا در بازگشت سامانه سوخت کشور به حالت قبل اشاره و گفت: «در کل کشور چیزی در حدود ۴۱۰۰ جایگاه فعال و بالغ‌بر ۵۰۰۰۰ هزار نازل بنزین داریم که تمامی این‌ها نیاز داشتند تا به مدار سامانه هوشمند سوخت برگردند و دوباره ذیل سامانه هوشمند سوخت شروع به فعالیت کنند. تیم‌های عملیاتی ما در بخش دیتاسنتر و در بخش مجاری عرضه جایگاه سوخت کشور وارد عمل شدند و با راهبری و دستورالعمل‌هایی که از سمت مدیریت سامانه هوشمند سوخت کل کشور ابلاغ شد در ۳۷ منطقه عملیاتی در کل کشور همکاران من، با نمایندگان مناطق شروع به فعالیت کردند و خدمت‌رسانی را انجام دادند. در مرحله اول جایگاه‌ها به‌صورت مکانیکی فعال‌سازی شد و در مرحله دوم با دستورالعمل‌های تکمیلی جایگاه‌ها ذیل سامانه هوشمند سوخت کشور شروع به فعالیت کردند از روز سه‌شنبه تقریباً ۷۲ ساعت بدون وقفه همکاران من و در کل کشور تیم‌های پشتیبانی و تکنیسین‌های فنی ما، در مجاری عرضه به‌عنوان نوک پیکان مقابله با این حمله بودند و بخش عمده راه‌اندازی جایگاه‌ها و تلمبه‌ها به دوش این عزیزان بود که بدون هیچ چشمداشتی در ۷۲ ساعت اول هیچکس از تیم مدیریت پروژه گرفته تا همکاران در دیتاسنتر و همکاران دیگر در مجاری عرضه و تیم‌های پشتیبان هیچ استراحتی نداشتند و تمام فعالیتشان بر این بود که تا جایی ممکن جایگاه‌ها را عملیاتی کنند که در همان روز اول حدود نزدیک سی تا چهل درصد جایگاه‌ها در کل کشور ذیل سامانه هوشمند سوخت شروع به فعالیت کردند.»
فکر نمی‌کردیم که این داستان تا ۳۰ الی ۴۰ روز به حالت طبیعی برگردد
او در ادامه به برآوردهای اولیه گروه‌های فنی در زمان بازگشت سامانه سوخت کشور اشاره کرد و همچنین به چگونگی انجام این مهم در هشت شبانه‌روز پرداخت: «از زمانی که ابعاد مسئله مشخص شد باتوجه آنالیزها و نقشه‌هایی که طراحی کرده بودیم، واقعیتش فکر نمی‌کردیم که این داستان تا ۳۰ الی ۴۰ روز به حالت طبیعی برگردد اما خوشبختانه با پای‌کار آمدن تیم‌های اضافه از سمت شرکت ملی پخش در روز سه‌شنبه که روز ابتدایی حادثه بود تا ساعت ۱۱ شب در حدود ۱۰۰ نفر کارشناس و مهندس به مجموعه فن آوا از طرف شرکت پخش ملحق شدند و از همان شب تا نیمه‌شب در طی دو کلاس آموزشی به این دوستان آموزش‌های عملیاتی و کاربردی لازم داده شد و با هدایت نفرات مجموعه فن‌آوا و تیم پروژه به ۲۵ تیم عملیاتی در تهران تقسیم شدند. این قضیه نیز به‌موازات در کل کشور فرایندش از روز چهارشنبه اتفاق افتاد و به تیم‌ها در محل‌ها آموزش‌های لازم داده شد و در سطح مناطق خودشان تقسیم شدند. اما در تهران باتوجه به حساسیت‌های که وجود داشت نیروها شبانه با هماهنگی شرکت پخش و کارفرما به تیم فن آوا اضافه شدند و آموزش‌های لازم خیلی کاربردی و سریع ظرف دو ساعت به آن‌ها داده شد و تیم بندی‌های لازم نیز انجام شد و این تیم‌ها در نواحی مختلف تهران مشغول به کار شدند. روز چهارشنبه ساعت ۱۱ مجدد از سمت شرکت ملی پخش و پالایش فرآورده‌های نفتی تیم‌هایی از پالایشگاه‌ها و جاهای دیگر به‌صورت داوطلبانه آماده شدند و مجدداً آموزش دو ساعته‌ای در محل شرکت ملی پخش برگزار کردیم و از همان‌جا با هماهنگی و امکاناتی که به لحاظ حمل‌ونقل شرکت ملی پخش در اختیار پیمانکار گذاشت این دوستان به سرتیم‌ها ارجاع داده شدند و تا دوازده شب مجدد با همکاران ما در حال راه‌اندازی جایگاه‌ها بودند.»
او در ادامه به برآوردهای اولیه گروه‌های فنی در زمان بازگشت سامانه سوخت کشور اشاره کرد و همچنین به چگونگی انجام این مهم در هشت شبانه‌روز پرداخت: «از زمانی که ابعاد مسئله مشخص شد باتوجه آنالیزها و نقشه‌هایی که طراحی کرده بودیم، واقعیتش فکر نمی‌کردیم که این داستان تا ۳۰ الی ۴۰ روز به حالت طبیعی برگردد اما خوشبختانه با پای‌کار آمدن تیم‌های اضافه از سمت شرکت ملی پخش در روز سه‌شنبه که روز ابتدایی حادثه بود تا ساعت ۱۱ شب در حدود ۱۰۰ نفر کارشناس و مهندس به مجموعه فن آوا از طرف شرکت پخش ملحق شدند و از همان شب تا نیمه‌شب در طی دو کلاس آموزشی به این دوستان آموزش‌های عملیاتی و کاربردی لازم داده شد و با هدایت نفرات مجموعه فن‌آوا و تیم پروژه به ۲۵ تیم عملیاتی در تهران تقسیم شدند. این قضیه نیز به‌موازات در کل کشور فرایندش از روز چهارشنبه اتفاق افتاد و به تیم‌ها در محل‌ها آموزش‌های لازم داده شد و در سطح مناطق خودشان تقسیم شدند. اما در تهران باتوجه به حساسیت‌های که وجود داشت نیروها شبانه با هماهنگی شرکت پخش و کارفرما به تیم فن آوا اضافه شدند و آموزش‌های لازم خیلی کاربردی و سریع ظرف دو ساعت به آن‌ها داده شد و تیم بندی‌های لازم نیز انجام شد و این تیم‌ها در نواحی مختلف تهران مشغول به کار شدند. روز چهارشنبه ساعت ۱۱ مجدد از سمت شرکت ملی پخش و پالایش فرآورده‌های نفتی تیم‌هایی از پالایشگاه‌ها و جاهای دیگر به‌صورت داوطلبانه آماده شدند و مجدداً آموزش دو ساعته‌ای در محل شرکت ملی پخش برگزار کردیم و از همان‌جا با هماهنگی و امکاناتی که به لحاظ حمل‌ونقل شرکت ملی پخش در اختیار پیمانکار گذاشت این دوستان به سرتیم‌ها ارجاع داده شدند و تا دوازده شب مجدد با همکاران ما در حال راه‌اندازی جایگاه‌ها بودند.»
راه‌اندازی جایگاه در حدود ۴۰ دقیقه کاهش دادیم
فرید همچنین ضمن تشریح شکل همکاری بین سازمانی، در تغییرات در شکل و شیوه راه‌اندازی جایگاه‌ها گفت: «تجربه آقای ماجد مشهدی تفرشی به‌عنوان قائم‌مقام پروژه سامانه هوشمند سوخت کل کشور و آقای محمدرضا مقامی به‌عنوان مدیر مناطق و مدیر امور فنی پروژه که در حال فعالیت و همکاری با ایشان هستیم، منجر شد که تغییراتی در برنامه و نوع عملیات انجام شود. برآورد اولیه ما برای راه‌اندازی هر جایگاه چیزی بین ۳ الی ۴ ساعت بود اما با تغییراتی که در شیوه‌های فنی و روش‌های اجرایی صورت گرفت این زمان را با احتساب رفت‌وآمد همکاران به جایگاه و راه‌اندازی جایگاه در حدود ۴۰ دقیقه کاهش دادیم و این زمان، زمان خوبی بود که برای ما ذخیره شد و توانستیم با شتاب بیشتری کار را انجام دهیم. همچنین باتجربه موفقی که در ساعات اول کسب کردیم این تجربه را با هماهنگی کارفرما به‌تمامی همکاران در سطح کشور انتقال دادیم و همین شد که مسبب این امر هم فکر نمی‌کرد که مجموعه شرکت پخش و مدیریت سامانه هوشمند سوخت و مجموعه فن آوا بتوانند دست‌به‌دست هم ظرف مدت هفت تا هشت روز به شکل صددرصدی جایگاه‌ها در سراسر کشور دوباره ذیل سامانه هوشمند سوخت قرار دهند.»
قدردانی از نیروهای گمنام این تلاش شبانه‌روزی
او در نهایت از تمام نیروهای فنی فن‌آوا و گمنامان این تلاش شبانه‌روزی تشکر کرد و گفت: «اما با توجه پتانسیلی که فن‌آوا و حساسیتی که موضوع داشت فن آوا نیروهای خودش را در ساعت اولیه تقریباً در هر منطقه ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش داد و طبق محاسبات صورت گرفته بالغ‌بر ۴۵ هزار نفر ساعت کار در این هفت روز، کار مداوم و ممتد هم در مجموعه مرکز داده و هم در مجموعه مجاری عرضه و جایگاه سوخت کشور انجام‌گرفته و ما توانستیم در این آزمون خوشبختانه با توکل بر خدا و تجربه همکارانم موفق خارج شویم. زحمتی که خط مقدم این قضیه و تیم‌های پشتیبان و همکاران تکنیسین در کل کشور از جزایر سیری، لاوان و ابوموسی و مرزهای شرقی و غربی و سیستان و بلوچستان، خارک و بوشهر و عسلویه و در شمال شرقی و شمال غربی کشور با توجه به سردی آب‌وهوا همه کمک کردند تا به‌صورت یکپارچه در کل کشور این امر انجام شود و جا دارد تشکر اصلی را از این دوستان کنیم چراکه متأسفانه هیچ‌گاه در سال‌های مختلف اسمی از این عزیزان برده نشده و تشکری از آن‌ها صورت نگرفته و تنها حمیدرضا نائینی مدیرعامل گروه فن آوا از این عزیزان تشکر و قدردانی به عمل آورد.»
