حضرت آیت‌الله خامنه‌ای سال ۱۴۰۱ را به‌عنوان سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نام‌گذاری کردند. رهبر انقلاب در سخنرانی نوروزی، با تعریف معنای اقتصاد دانش‌بنیان تأکید کردند: «اقتصاد دانش‌بنیان موجب کاهش هزینه‌های تولید میشود؛ بهره‌وری را افزایش میدهد که امروز یکی از مشکلات ما کاهش بهره‌وری است؛ کیفیّت محصول را افزایش میدهد، بهبود میبخشد و محصولات را رقابت‌پذیر میکند؛ یعنی در بازارهای جهانی، ما میتوانیم از این محصولات به عنوان محصولات رقابت‌پذیر استفاده کنیم.» ۱۴۰۱/۰۱/۰۱
برای بررسی بیشتر این موضوع، گفت‌وگویی با دکتر هادی محمدی، معاون برنامه ریزی و نظارت استراتژیک گروه فن آوا داشتیم. آقای محمدی معتقد است اگر ما بتوانیم محصولات و صنایع ارتباطاتی و مخابراتی و همچنین فناوری های نوین آی تی را با تکیه بر حوزه دانش‌بنیان ارتقاء کیفیت و بهره‌وری بدهیم قطعاً جهشی متعالی در سهم اقتصاد دیجیتال در GDP اتفاق رقم خواهد خورد.
در اقتصاد رقابتی حاضر و فرایند گذر از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی و فناوری محور، گسترش نفوذ اینترنت و فناوری‌های نوین دیجیتال به زندگی مردم، اقتصادها را وارد عصر جدیدی کرده است. «اقتصاد دیجیتال» اصطلاح نسبتا تازه‌ای است که اولین بار سال 1995 شنیده شد. حالا به اندازه‌ای در این حوزه ارزش افزوده خلق میشود که هیچ دولتی حاضر به چشم‌پوشی از آن نیست. ارزشی که سهم آن در تولیدات ملی کشورها سال به سال در حال افزایش است. در ایران هم سهم اقتصاد دیجیتال از GDP ، در چند سال گذشته جهش قابل‌توجهی داشته و تا پایان سال به حدود ۷/۴۵درصد تولید ناخالص داخلی اقتصاد برسد.چیزی که فاصله زیادی با نسبت جهانی دارد.و اگرچه شاهد رشد سهم اقتصاد دیجیتال از GDP بوده ایم ،اما رشد تولید ناخالص داخلی نیز در سال‌های زیادی منفی بوده. رشد اقتصادی منفی در بالا رفتن نسبت اقتصاد دیجیتال از کل اقتصاد موثر بوده است.از سوی دیگر در سند چشم انداز افق 1404 به روشنی تقریر شده است که باید 50% از تولید ناخالص ملی در حوزه کسب‌وکار فناوری محور و دانش‌بنیان محور محقق شود، اما این موضوع بصورتی است که در حال حاضر آمارها نشان می دهد که نتایج به این میزان نیست و برای رسیدن به نقطه مطلوب فاصله وجود دارد.
باید اعتراف کنیم دیگر دوره اینکه غول‌های بزرگ تولیدی و خدماتی مثل جنرال موتورز، مکدونالد، توتال، شل و شبیه این‌ها در صدر با ارزش‌ترین کمپانی‌های جهان به چشم بخورند به پایان رسیده. کافی است نگاهی به لیست باارزش‌ترین‌ها بیندازیم. در لیست‌های مختلف، نام شرکت‌های متفاوتی مشاهده میشود اما هیچ لیستی نیست که نام چند شرکت از میان اپل، آمازون، گوگل، ماکروسافت و فیسبوک در ۵ ردیف اول آن دیده نشود. این یعنی بازی اقتصاد پیشرفت و توسعه تغییر کرده است.
نیویورک تایمز در سال ۲۰۱۲ طی گزارشی اشاره کرده بود دنیا در آستانه «انفجاری بزرگ» است. منظور از این انفجار بزرگ، رشد سهم اقتصاد دیجیتال از اقتصاد جهانی بود. در این مطلب پیش‌بینی شده بود تا پایان سال ۲۰۳۰، نیمی از اقتصاد جهان در چنگال اقتصاد دیجیتال خواهد بود اما اوضاع مطابق پیش‌بینی‌ها پیش نرفت. با شروع همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۱۹ گرایش مردم به استفاده از اینترنت بیش از گذشته رشد کرد. نیویورک تایمز این بار در گزارش دیگری به این مسئله پرداخت و سهم ۵۰ درصدی اقتصاد دیجیتال از تولید جهانی را برای سال ۲۰۲۵ پیش‌بینی کرد. هرچند پیش‌بینی‌های خوشبینانه‌تر در این زمینه رقم ۶۵ درصد تا پایان سال ۲۰۲۲ را نیز نشان می‌دهند.
همچنین در گزارشی در سال 2018، ۵/۷ درصد از نیروی کار فعال در آمریکا در بخش اقتصاد دیجیتال مشغول به کار بوده اند. مقایسه‌ای ساده بین بخش اقتصاد دیجیتال و ساخت‌و‌ساز در اقتصاد آمریکا ما را به نتیجه‌‌ای مهم می‌رساند. اقتصاد دیجیتال در آمریکا تنها ۰/۹ درصد بیشتر از بخش ساخت‌و‌ساز، نیروی کار در اختیار دارد ولی طبق این اسناد، سهم آن از GDP نزدیک به ۲/۲ برابر بخش ساخت‌و‌ساز است. این یعنی بهره‌وری نیروی کار در بخش اقتصاد دیجیتال و صنایع High-tech به طور بی‌سابقه‌ای بالاست.
از طرفی دیگر آمار حیرت‌انگیز موسسه تحقیقاتی Statista مربوط به رشد حجم اطلاعات تولید شده در جهان نشانی برای اهمیت دیگر اقتصاد دیجیتال مبتنی بر داده است در سال 2011 این رقم 2 زتابایت (Zettabyte) بود و 8 سال بعد یعنی سال 2019 به 41 زتابایت رسید. مقایسه این دو عدد، بیش از 20 برابر رشد را نشان میدهد.
احتمالا شما هم مثل خیلی‌های دیگر نام زتابایت به گوش‌تان نخورده است و اگر بدانید یک زتابایت دقیقا چقدر است بیشتر هم تعجب می‌کنید. همانطور که می‌دانید هر ۱۰۰۰ گیگابایت برابر با یک ترابایت است. هر ۱۰۰۰ ترابایت نیز معادل یک پتابایت است. صبر کنید؛ هنوز به زتابایت نرسیده ایم! ۱۰۰۰ پتابایت مساوی با یک اگزابایت است و ۱۰۰۰ اگزابایت برابر با ۱ زتابایت! وقتی دیتاهای تولید شده توسط بشر با چنین سرعتی در حال رشد است تعجبی هم ندارد که اقتصاد دیجیتال هر روز به دنبال سهم بیشتری از ارزش واقعی تولیدات ما باشد.
و اما دانش بنیان ها چگونه می توانند به این صنعت فوق سریع کمک نمایند؟
شرکت یا موسسه دانش بنیان، مجموعه یا سیستمی است که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری های برتر و با ارزش افزوده به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوط تشکیل می شود و اساسا دانش‌بنیان‌ها مراکزی هستند که با فعالیت‌های به‌روز علمی خود و حرکت در مرز و لبه ی دانش می‌توانند به عرصه‌های جدید ورود کنند و با خلاقیت و نوآوری دانش‌های فنی را توسعه دهند که در دنیا بی‌نظیر است. این ظرفیت در کشور ما هم وجود دارد. البته انتظار داریم که یک مقدار در این زمینه رویکرد دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های ما به‌سمت فعالیت‌های کاربردی تغییر کند و هدف‌گذاری شود. باید از دانشگاه، فناوری و دانش فنی زاییده شود و شرکت‌های دانش‌بنیان از مؤسسات آموزش عالی اعم از دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها زایش شوند؛ یعنی این‌ها محل زایش فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان باشند و رویکردشان این باشد که جوان‌های این مملکت را دانا و توانا تربیت کنند و جوانان ما فقط با یک مدرک و چند مقاله فارغ‌التحصیل نشوند. هر جوانی که فارغ‌التحصیل میشود، باید دارای توانمندی‌هایی باشد که بعد از فارغ‌التحصیلی بتواند مبتنی بر آن توانمندی‌ها نه‌تنها برای خود ایجاد شغل کند و کسب‌وکاری راه بیندازد، بلکه بتواند برای سایر فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هم ایجاد شغل کند. ما انتظار داریم که این مؤسسات بتوانند دانشجوهای خودشان را مسئولیت‌پذیر تربیت کنند. تا صنعت فناوری اطلاعات متنعم از ظرفیت های جوانان نابغه ایرانی باشد.
شایان توجه است شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات بیشترین سهم را از بین شرکت‌های دانش‌بنیان به خود اختصاص داده‌اند. حوزه‌های سخت‌افزارهای رایانه‌ای، تجهیزات پیشرفته ساخت و تولید و محصولات پیشرفته سایر حوزه‌ها، بیشترین سهم را از بین شرکت‌های دانش‌بنیان دارند. یکی از دلایلی که تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات بیشتر از سایر حوزه‌ها است، رشد زیرساخت‌های بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در سالیان اخیر و هم چنین روند رشد جهانی این نوع از فناوری‌های می‌باشد.
و اما نکته مهم دیگر در مسیر بهره حداکثری از فرصت های دانش بنیانی در صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات ، توجه به موضوع تجاري سازي کالاهاي دانش بنيان در صنعت فناوري اطلاعات و ارتباطات است مسئله ای که بی تردید نقش محوری در تکمیل زنجیره ارزش و تاثیر اتصال صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات با نگاه دانش بنیانی دارد.و بدیهی است این مسیر سرمایه گذاری و تجاری سازی دانش بنیان ها بدون ریسک نمی باشد و برای مدیریت این موضوع نیازمند همکاری سازنده میان بخش خصوصی و دولت می باشد. و بدون شک برای تحقق یافتن منویات مقام معظم رهبری در خصوص تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات به همکاری بیشتر و هوشمندانه ی بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی نیاز است.و انتظار عالی از بخش دولتی این است ضمن افزایش و گسترش فرهنگ استفاده و توجه به این مطلب، قوانین و مقررات لازم را تدوین و اجرا و تسهیل نماید.
